وبلاگ

گیاهان دارویی از دیر باز به منظور درمان انسان که در تمام دوران تاریخ، برای درمان خویش چاره ای جز توسل به گیاهان نداشته،مورد استفاده قرار گرفته است.اگر چه در نیم قرن گذشته استفاده از داروهای شیمیایی به شدت رواج یافته است،ولی آثار زیان بار آن ها بر زندگی ، سبب گرایش مجدد انسان ها به گیاهان دارویی گردید.با این وجود استفاده از گیاهان دارویی همواره در طول تاریخ یكی از روش های مؤثر درمان بوده است. تاریخ طب با كمك گیاهان دارویی در کشور ما مربوط به دوره پارینه سنگی است (صمدلویی،1384؛باقری زنوز،1382).

   گیاهان دارویی یکی از منابع بسیار ارزشمند در گستره منابع طبیعی ایران به شمار می روند که در صورت شناخت علمی از نحوه کشت ، توسعه و بهره برداری صحیح ، می توانند نقش مهمی در سلامت جامعه ، اشتغال زایی و صادرات غیر نفتی ایفا کنند (صمصام شریعت ، 1370).

از آنجا که شرایط اقلیمی کشور ما بسیار متنوع است ، جایگاه مناسبی برای رشد و پرورش انواع گیاهان محسوب می شود. به همین خاطر می توان انواع مختلف گیاهان دارویی را به صورت خودرو و تحت کشت به مقدار فراوان تهیه نمود (قاسمی ،1384).

1-1خانواده (Lamiaceae)

   نعناع گیاهی است علفی و ساقه این گیاه چهار گوش می باشد از قاعده ساقه آن ها نیز غالبا ساقه های فرعی منشا می گیرد که حالت خزنده در سطح زمین پیدا می کند و یا درون خاک وارد گردیده به صورت ساقه های زیر زمینی در می آیند (زرگری ، 1379).

   تیره نعناع ، شامل حدود 160 جنس و بیش از 3000گونه است که در نقاط مختلف کره زمین پراکنده اند . بیشترین انتشار این تیره در نواحی معتدل کره زمین دیده می شود. (امید بیگی ، 1384) در ایران 49 جنس از تیره نعناع با چند صد گونه در مناطق مختلف پراکنده اند.از جنس های مهم این تیره می توان به نعناع ، آویشن کوهی، اسطوخودوس، اکلیل کوهی (رزماری) ، مرزنجوش ، زوفا و کاکوتی اشاره کرد (مهربان سنگ آتش و همکاران ، 1386).

   گیاهان تیره نعناع علفی ، خشبی ، یکساله ، دو ساله یا چند ساله اند که در موارد نادری به صورت درختچه های کوچک می رویند . این گیاهان از نظر نحوه زندگی و نیاز های اکولوژیكی بسیار متفاوتند. ماده موثره گیاهان این تیره عمدتا از نوع اسانس است که در کرک های ترشحی یا حجره های مخصوص در برگ ، ساقه و گل ها ساخته و ذخیره می شوند . در اندام های مختلف این گیاهان موسیلاژ ، تانن و مواد تلخ نیز وجود دارد . نعناعیان ، یکی از بزرگ ترین خانواده های گیاهی هستند که دارای پراکنش جهانی می باشند.   ( به غیر از مناطق قطب

 شمال و جنوب) این خانواده شامل سه تا چهار هزار گونه گیاهی است که این گونه ها در 200 جنس قرار گرفته اند. (زرگری ،1379؛واترمن ، 1379).

   خانواده نعناع دارای گیاهان عموما علفی ، یکساله و دارای ساقه های راست یا خزنده و چهار گوش هستند. برگ های این گیاهان ساده متقابل و یک در میان و متناوب است . گل های آن ها کامل ، نامنظم ، دو جنسی و مجتمع به صورت دسته هایی واقع در محور ساقه یا در قسمت انتهایی آن است.گل ها دارای کاسبرگ 5 قسمتی و دو یا چهار پرچم هستند . مادگی بزرگ با 2 برچه که هر یک 4 تخمک دارد که بعدا تبدیل به میوه های فندقه می شود که هر یک حاوی چهار بذر منفرد است. بذر این گیاهان نیز کوچک بوده و دارای آندوسپرم ناچیزی است (زرگری ، 1379 ؛ واترمن ،1379).

   اغلب نعناعیان تولید کننده ترپن ها و انواع ترکیبات دیگر هستند که این ترکیبات (عمدتا) در کرک های ترشحی غده ای برگ ها ، ساقه ها و اندام های زایشی ذخیره می شوند. در بین گیاهان خانواده نعناع ، گونه های مفید فراوانی وجود دارد که عده زیادی از آن ها در مصارف پزشکی و صنایع غذایی استفاده می شوند تعداد زیادی از این گونه ها نیز به علت داشتن گل های زیبا و معطر ، دارای ارزش زینتی بوده و در باغبانی مورد استفاده قرار می گیرند (زرگری ، 1379 ؛ واترمن ، 1379).

-2-1جنس Mentha

   پونه یا پودنه با نام علمی Menthe از خانواده نعناعیان یا لبیدسانانLamiaceae است . پونه و نعناع هر دو تحت یک نام علمی می باشند و شباهت های فراوانی به هم دارند . نعناع برگ های لطیف تر و ظریف تری دارد ولی پونه از بوته های خشن تر و مقاوم تری برخوردار است.پونه به صورت طبیعی و خودرو در حاشیه باغچه ها و کنار جویبار ها نیز به صورت وحشی به خصوص درنواحی سرد و کوهستانی می روید . پونه و نعناع هر دو ساقه های رونده دارند و از طریق آن زیاد می شوند . برگ ها و ساقه های نازک تر و همچنین ساقه های سنبله دار پونه رامی توان خشک کرد وهنگام مصرف آن ها راجوشانده ویا دم کرد (کیانمهر،1386).

1-2-1گونه های موجود جنس Mentha

در جهان 25 گونه و هیبرید های زیادی برای جنس منتا معرفی شده است. این جنس در ایران 6 گونه علفی ، چند ساله و معطر دارد . گونه Menthe mazaffarianii انحصاری ایران است .

Menthe piperata L.نعناع فلفلی (pepper mint) از گونه هایی است که در بیشتر فارماکوپه ها از آن یاد شده است و هیبریدی است که به صورت طبیعی از تلاقی M.spicata*M.aquatica حاصل شده است و به طور گسترده به عنوان طعم دهنده استفاده می شود.

M.arvensis L. ( field mint و corn mint ) گونه ای ارزشمند با گل های صورتی یا شفید كه منتول لازم برای سیگار ضد آسم از آن تهیه می­شود.

(water mint) M.aquatica L. نوعی علف هرز در مناطق غرقابی بوده که دارای ساقه ای به طور معمول قرمز رنگ و گل های بنفش است.

(Ginger mint , Scoth mint)M.gracilis هیبریدی از گونه های M.spicata*M.aquatica است که برای تهیه روغن Spearmint کشت می شود.

(Singer mint , Scoth mint) M.longifolia L. با نام مترادف M.sylvestris دارای برگ های باریک و به شدت معطر و گل های ارغوانی است.

(Common green mint , Spear mint) M.spicata L. نعناع سبز یا معمولی با نام های مترادف M.viridis گیاهای علفی که به ارتفاع یک متر ، گل های صورتی یا سفید واقع در گل آذین انتهایی که به عنوان طعم دهنده استفاده می شود.

(woolly mint , apple mint ,round-leaved mint)M.suaveolens گیاهی علفی به ارتفاع یک متر ، برگ ها به شدت کرکی ، گل های سفید تا صورتی ، در تهیه سس نعناع یا انگبین استفاده می شود (کد،1985).

1-2-1-1 مشخصات گیاه شناسی Menthe longifolia L

   یک گیاه چند ساله ریزوم دار است. دارای ساقه های افراشته و گاهاً خمیده ، که در محل مقطع مربعی و ارتفاع آن در مرحله بالغ به 5/1 متر می رسد . برگ ها ساده ، متقابل یا بدون دمبرگ نیزه ای شکل(زیر گونه capensis) یا نیزه ای کشیده (زیر گونه  polyadena) بیشتر از 90 میلیمتر طول و 22 میلیمتر عرض، کاملاً کرکدار در یکی یا هر دو سطح(زیرگونه capensis) یا بدون کرک (زیرگونه polyadena) با کناره های کاملا دندانه دار و نوک تیز می باشند. گل ها :گلچه های کوچک با طول حدود5-3 میلیمتر به رنگ سفید تا ارغوانی روشن،در دسته هایی که یک خوشه ی استوانه ای شکل به طول 100 میلیمتر و عرض 14 میلیمتر را تشکیل می دهند (فرانک، 1379).