وبلاگ

1. 1. آزادی در بیان نیازها و هیجان های سالم

1. 1. خود انگیختگی^[۶۱] و تفریح

1. محدودیت های^[۶۲] واقع بینانه و خویشتنداری

گاهی اوقات تعامل بین خلق و خوی فطری کودک و محیط اولیه به جای ارضاء این نیازها منجر به ناکامی آن ها می شود(یانگ و همکاران، ترجمه حمیدپور و اندرز،۱۳۸۶).

۲-۵ طرحواره ها و عاطفه

یانگ و لیندمن^[۶۳](۱۹۹۲) بیان کرده‌اند که طرحواره های ناسازگار اولیه قادر به ایجاد سطوح بالای اختلال عاطفی هستند. طبق گفته آن سطح بالاتر عاطفه در حال کار با طرحواره ها برانگیخته می شود چون نیازهای بنیادین انسان درگیر می‌شوند. طرحواره ها، به وضوح از طریق رویدادهای محیطی در طی زندگی فرد ساخته می‌شوند و به صورت خاصی به خصوص در مواجهه با رویدادهای عاطفی آشکار می‌شوند(یانگ و لیندمن،۱۹۹۲).

۲-۵-۱ واکنش طرحواره ها

واکنش طرحواره ای، واکنش احساسی یا عاطفی است که در زمینه ی روابط بین فردی عمل می‌کند و قابلیت انتقال از موقعیتی و از شخصی به موقعیت و شخصی دیگر را دارد. مجموع واکنش های طرحواره ای یک فرد، منش او را تشکیل می‌دهد. واکنش های طرحواره ای نیز مانند طرحواره های مربوط به شناخت دنیای مادی از تجربیات قبلی فرد اثر می پذیرد. از این دیدگاه، واکنش هایی که کودک در برابر والدین خود سازمان داده است می‌تواند به عنوان آغازی بر شکل گیری واکنش های طرحواره ای او در برخورد با دیگر انسان ها و در موقعیت­های مادی ساخته می‌شوند(یانگ و لیندمن؛۱۹۹۲).

۲-۶ مدل متمرکز بر طرحواره

چهارچوب نظری مدل یانگ: این مدل به عنوان نظریه ای جهت هدایت مداخله های درمانی در بیمارانی که در آن ها اختلال های شخصیتی و سایر اختلال های مزمن مشاهده می شود طراحی شده است.

1. 1. طرحواره های ناسازگار اولیه: طبق نظر یانگ(۱۹۹۴) طرحواره های ناسازگار اولیه خصوصیات زیر را دارند: الگو ها یا درون مایه های عمیق و هستند، از خاطرات، هیجان ها، شناخت واره ها و احساسات بدنی تشکیل شده اند، در دوران کودکی یا نوجوانی تشکیل شده اند، در سیر زندگی تداوم دارند، درباره خود و رابطه با دیگران هستند، به شدت ناکارامدند. در کل طرحواره های ناسازگار اولیه، الگوی های هیجانی و شناختی خود آسیب رسانی هستند که در ابتدای رشد تحول در ذهن شکل گرفته اند و در سیر زندگی تکرار می‌شوند. چون طرحواره ها در ابتدای زندگی رشد می‌یابند، پس عادی و مسلم یعنی بی چون و چرا فرض می‌شوند و خودپنداره و دیدگاه های ما را نسبت به جهان و روابط مان را با مردم تعریف می‌کنند. طرحواره بازنمایی معتبر از تجارت آسیب زای دوران کودکی به شمار می‌آیند. مشکل این است که در گذر زمان الگوهای عمیقا ریشه دار از تفکر تحریف شده و رفتار ناکارامد می شود. حتی وقتی شواهدی ارائه می شود که طرحواره را باطل اعلام می‌کند باز هم بسیاری از افراد برای ثبات اعتبار طرحواره شان اطلاعات را تحریف می‌کنند. طبق تعریف طرحواره همان طور که اشاره شد، طرحواره ها به طور معنی دار ناکارامد هستند یعنی با توانایی فرد جهت ارضای نیازهای اساسی به منظور ثبات و ارتباط خودمختاری مطلوبیت و بیان خود و ظرفیت پذیرش محدودیت های منطقی تداخل دارند(یانگ و همکاران، ترجمه حمیدپور و اندرز،۱۳۸۶).

۲-۷ حیطه ها و خواستگاه های رشد طرحواره ی یانگ

در مدل یانگ، ۱۸ طرحواره بر طبق ۵ نیاز هیجانی ارضا نشده تقسیم می‌شوند که در حیطه های طرحواره نامیده می‌شوند که عبارتند از:

۲-۷-۱ بریدگی و طرد:

بیماران دارای طرحواره های این حیطه نمی توانند دلبستگی های ایمن و رضایت بخشی با دیگران داشته باشند. چنین افرادی معتقدند که نیاز آن ها به ثبات، امنیت، محبت ، عشق و تعلق خاطر برآورده نخواهد شد. طرحواره های این حیطه عبارتند از: ترک شدن/ بی ثباتی، بی اعتقادی/ بدرفتاری، محرومیت هیجانی، نقص/ شرم و انزوای اجتماعی/ بیگانگی. خانواده اصلی آن ها معمولا بی ثبات (ترک شدن/ بی ثباتی)، بدرفتار(بی اعتقادی/ بدرفتاری)، سرد و بی عاطفه( محرومیت هیجانی)،(نقص/ شرم) یا منزوی(انزوای اجتماعی/ بیگانگی) هستند. این بیماران اغلب بیشترین آسیب را می بینند. بیماری از آنان در دوران کودکی و نوجوانی تکان دهنده ای داشته اند و در بزرگسالی تمایل دارند به گونه ای نسنجیده و شتاب زده از یک رابطه ی خود آسیب رسان به رابطه ی دیگر پناه ببرند یا از برقراری روابط بین فردی، نزدیک اجتناب کنند. رابطه ی درمانی، اغلب محور اصلی درمان این گروه از بیماران قرار می‌گیرد.

۲-۷-۱-۱ طرحواره ی طرد شدن/ بی ثباتی^[۶۴]:

بیمارانی که دارای این طرحواره ی ترک شدن/ بی ثباتی هستند اعتقاد دارند روابط شان با افراد مهم زندگی ثباتی ندارند واین افراد در کنار آن نمی مانند زیرا از لحاظ هیجانی بی ثبات و غیر قابل پیش‌بینی، اعتقاد ناپذیر و نامنظم اند. فردی که این طرحواره را دارد معتقد است و در هر لحظه امکان دارد افراد مهم زندگیشان بمیرند یا اینکه او را ترک کنند و به فرد دیگری علاقمند شوند و فقط چند صباحی به طور موقت در کنار آن ها حضور دارند.

۲-۷-۱-۲ طرحواره بی اعتمادی/ بد رفتاری^[۶۵]:

بیمارانی که طرحواره ی بی اعتقادی/ بد رفتاری دارند چنین می پندارند که دیگران به انسان ضربه می‌زنند، بد رفتارند، انسان را سر افکنده می‌کنند، دروغ می‌گویند و دغل کار و سودجو هستند. چنین انتظاری باعث می شود فرد وقایع پیرامون را به گونه ای خاص ادراک کند. آسیب وارده به فرد عمدی بوده و یا اینکه در نتیجه ی بی مبالاتی و غفلت مفرط پدید آمده است ممکن است فرد احساس کند همیشه یک نفر موجودی او را می دزد یا حتی او را می‌خورد.

۲-۷-۱-۳ طرحواره ی محرومیت هیجانی^[۶۶]:

بیمارانی که طرحواره ی محرومیت هیجانی دارند انتظار دارند که تمایلات و نیازهای فرد به حمایت عاطفی و برقراری رابطه ی هیجانی با دیگران به طور کافی ارضا نشود. سه نوع محرومیت هیجانی عبارتنداز: الف) محرومیت از محبت ^[۶۷]: فقدان توجه، عطوفت یا همراهی . ب) محرومیت از همدلی^[۶۸]: درک نشدن، به حرف دل فرد گوش ندادن، عدم خود افشایی یا در میان نگذاشتن احساسات با دیگران . ج) محرومیت از حمایت^[۶۹]: نداشتن منبع قدرت، جهت دهی یا راهنمایی نشدن از سوی دیگران.

۲-۷-۱-۴ طرحواره نقص / شرم^[۷۰] :

بیمارانی که طرحواره های نقص/ شرم دارند احساس می‌کنند در مهمترین جنبه‌های شخصیتان انسانی ناقص، نامطلوب، حقیر و بی ارزش می‌باشند و یا در نظر افراد عام زندگی خود فردی منفور و نامطلوب به حساب می‌آیند و اگر خود را در معرض نگاه دیگران قرار دهند بی شک طرد می‌شوند. همچنین این طرحواره، حساسیت بیش از حد نسبت به انتقاد، سرزنش، کم رویی، مقایسه های نا به جا، احساس نا امنی در حضور دیگران و حس شرمندگی در ارتباط با عیب و نقص های درونی را در بر می‌گیرد. این نقاط ضعیف ممکن است شخصی (تکانه های خشم، تمایلات جنسی غیر قابل پذیرش خودخواهی) یا عمومی ( ظاهر جسمی نامطلوب و غیر جذاب و مشکلات و نابرابر زندگی اجتماعی) باشند.

۲-۷-۱-۵ طرحواره های انزوای اجتماعی/ بیگانگی ^[۷۱]:

قانون تجارت به شرایط قانونی و شکلی شخصیت‌دهی پرداخته است. پیش از همه این قانون به دلیل پرداختن به موضوع‌های بازرگانی، به طور طبیعی به شرکت­های تجاری، شخصیت حقوقی بخشاییده است، همچنان که ‌ماده ۵۸۳ این قانون می­گوید، کلیه شرکت‌های تجارتی مذکور در این قانون شخصیت حقوقی دارند. ‌با وجود دیدگاه­ های گوناگون در این زمینه، این ماده و ماده ۵۸۴ نشان می­دهد که قانون‌گذار، شرکت تجاری به ثبت نرسیده را یک شخص حقوقی می­داند ولی شرکت غیر تجاری را خیر. بر پایه ماده ۵۸۴، تشکیلات و مؤسساتی که برای مقاصد غیر تجارتی تأسیس شده یا بشوند از تاریخ ثبت در دفتر ثبت مخصوصی که وزارت عدلیه معین‌خواهد کرد شخصیت حقوقی پیدا می‌کنند.

حال با نگاه به قانون تجارت، چهار گونه از شیوه شخصیت­یابی را ‌می‌توان دید:

یکم، شرکت­های دولتی و بلدی که به محض ایجاد شخصیت حقوقی دارند و این به جهت این است که دولت که خود دهنده شخصیت حقوقی به شرکت­ها است، در اینجا پدید آورنده شرکت است و هر آنچه که در زیر خود پدید می‌آورد، خودبخود بدون نیاز به ثبت دارای شخصیت حقوقی هستند. طبق ‌ماده ۵۸۷، مؤسسات و تشکیلات دولتی و بلدی به محض ایجاد و بدون احتیاج به ثبت، دارای شخصیت حقوقی می‌شوند. این مقرره درباره نهادهای عمومی غیر دولتی که دارنده خصوصی ندارد و هدفش، دادن خدمات و سودهای همگانی است، نیز حاکم است. با این حال درباره نهادهای عمومی غیر دولتی و حتی نهادهای دولتی و وابسته به دولت، قانون های گوناگون، به شخصیت‌دهی پرداخته‌اند. برای نمونه طبق ماده ۷ قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مصوب ۱۳۸۲، در جهت اجرای مصوبات کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات و تحقق اهداف موردنظر در بخش ارتباطات رادیویی و ایفای وظایف، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی وابسته به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از تجمیع معاونت امور مخابراتی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و اداره کل ارتباطات رادیویی با بهره گرفتن از امکانات و نیروی انسانی موجود تأسيس می‌شود که بر پایه تبصره ۲ این ماده، سازمان مذکور دارای شخصیت حقوقی است. نیز طبق ماده ۹ همین قانون، پیش‌بینی شده که اداره کل طرح و مهندسی و نصب ارتباطات ماهواره‌ای شرکت مخابرات ایران و اداره کل نگهداری ارتباطات ماهواره‌ای شرکت مخابرات ایران و سازمان فضایی ایران وابسته به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دارای شخصیت حقوقی است.

طبق بند ج ماده ۱۰ قانون پولی و بانکی کشور مصوب ۱۳۵۱ بانک مرکزی ایران دارای شخصیت حقوقی است و در مواردی که در این قانون پیش‌بینی نشده است تابع قوانین و مقررات مربوط به شرکت‌های ‌سهامی خواهد بود. شخصیت‌دهی قانونی گاهی به نهادهای قضایی نیز نظر داشته است مانند ماده ۲ قانون اساسنامه سازمان اقدامات تأمینی و تربیتی ۱۵/۱۱/۱۳۵۶، که سازمان را شخص حقوقی دانسته است. همین رویکرد درباره نهادهای نظامی نیز هست. برای نمونه طبق ماده ۲ ‌قانون تشکیل سازمان صنایع هوائی نیروهای مسلح ۲۷/۱۱/۱۳۸۱، سازمان دارای شخصیت حقوقی مستقل بوده و به صورت شرکت دولتی‌اداره می‌گردد. در حالی که با توجه به قانون تجارت، نیازی به پیش‌بینی شخصیت حقوقی برای نهادهای دولتی یا وابسته به آن نبود.

درباره نهادهای عمومی غیردولتی، چون قانون تجارت خاموش بوده است، به طور جداگانه به خصیت حقوقی آن ها پرداخته شده است. مانند ماده ۱ قانون اساسنامه بنیاد شهید انقلاب اسلامی مصوب ۲۷/۲/۱۳۷۷ درباره شخصیت حقوقی بنیاد شهید (به عنوان یک نهاد انقلابی) و ماده ۱ قانون اساسنامه جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران ۸/۲/۱۳۶۷ درباره شخصیت حقوقی جمعیت هلال احمر.

دوم شرکت­های تجاری نیز که با روی آوردن به ماده ۵۸۳ همچون شرکت­های دولتی به محض بنیادگیری، شخصیت حقوقی دارند. هرچند گفته شده که «شخصیت شرکت‌های بازرگانی هنگامی کامل می‌گردد که به ثبت برسند.»^[۳۶] ولی ظاهر ماده ۵۸۳ بر کاستی­دار بودن شخصیت حقوقی شرکت‌های بازرگانی پیش از آنکه به ثبت برسند، گواهی نمی‌دهد و حتی اگر پیش از ثبت هم مرتکب بزه شوند باز دارای مسئولیت کیفری‌اند. با این حال، پدید آورندگان شرکت بازرگانی در ثبت یا عدم ثبت، مختار نیستند و در هر حال باید شرکت را به ثبت برسانند. در صورتی که از ثبت شرکت خودداری ورزند، حتی با مسئولیت کیفری نیز رو‌به‌رو خواهند بود.^[۳۷]

‌در برخی موردها، شرکت‌های بازرگانی به جهت پیوند با نهادهای دولتی، شخصیت حقوقی یافته و نیاز به ثبت ندارند مانند ماده ۵ ‌قانون اساسنامه شرکت سهامی کشت و صنعت شهید بهشتی (‌سهامی خاص) ۳/۶/۱۳۷۰ که بر پایه آن، شرکت پیش گفته وابسته به وازرت کشاورزی بوده و دارای شخصیت حقوقی است.

سوم: شرکت­های غیرتجاری که بر پایه ماده ۵۸۴ قانون تجارت، برای شخصیت­یابی باید به ثبت برسند و پیش از آن شخصیت حقوقی ندارند. طبق ماده ۱ آیین نامه اصلاحی ثبت تشکیلات و مؤسسات غیرتجارتی مصوب ۱۳۳۷، مقصود از تشکیلات و مؤسسات غیر تجارتی مذکور در ماده ۵۸۴ قانون تجارت، کلیه تشکیلات و موسساتی است که برای مقاصد غیر تجارتی از قبیل امور علمی یا ادبی یا امور خیریه و امثال آن تشکیل می‌شود، اعم از آنکه تشکیل‌دهندگان قصد انتفاع داشته یا نداشته باشند.

در هسته‌های آموزش خانوادگی مرتبط با این شبکه جهانی، از کارایی و رقابت فرزندان در برترین حد ممکن سوء استفاده می شود .به تجربه ثابت شده است که مجازات به تنهایی نمی تواند به عنوان شیوه ای کامل برای پاکسازی محیط زیست از آلودگی ها انتخاب شود . در کنار اقدامات جزایی ، باید برنامه ریزی های هماهنگ آموزشی و پرورشی نیز به موقع اجرا گذاشته شود . به بیان دیگر ، مکتب های مترقی حقوقی بر این عقیده هستند « هنگامی که کودکی دوچرخه ای می دزدد آنچه برای جامعه حائز اهمیت اساسی است سرنوشت کودک است ؛ نه سرنوشت دوچرخه، ‌بنابرین‏ پیش از آنکه طفلی مرتکب جرم و تقصیری گردد مقامات مربوطه باید برای حفظ امنیت و تقویت نیروی دفاعی جامعه به یافتن روش هایی در خصوص کسب اطلاعات درباره ی عوامل جرم زا بپردازند و بدین منظور همواره سازمان و کادر آماده و متخصص در اختیار داشته باشند.^[۱۱۷]

در فرایند برقراری انطباق با این دیدگاه های مترقی ، علل گرایش فرزندان اعتیاد به بزهکاری فوراً روشن
می­ شود. زیرا بررسی زندگی خصوصی این فرزندان کافی است تا متخصصین ورزیده و مجرب را قادر سازد
از بروز حالات مجرمانه در آن ها با گزینش بهترین شیوه های علمی آموزشی، جلوگیری به عمل آورند.اهم عوارضی که بخاطر اعتیاد معترض خانواده می‌شوند عبارتند از:

۱ـ سردی کانون خانواده: خانه معتاد خانه ای سرد و بی رونق است، گرمی و حرارتی در آن به چشم نمی خورد. زن و شوهر نسبت به هم احساس بیگانگی دارند هم بدان خاطر که معتاد فقط متوجه خود و دنیای خویش و از دیگران بیگانه است و هم بدان علت که عمل او مورد اعتراض همسر و مورد درگیری و انتقاد است. این سردی از جهت دیگری هم به چشم می‌خورد و آن ضعف اقتصادی خانواده بعلت از میان رفتن توان کار و تلاش است. هرچه تولید می شود صرف تهیه مواد می‌گردد . در نتیجه هزینه های ضروری خانواده فرو
می نمایند.

۲ـ تاثیر منفی برنسل: پدر یا مادر معتاد دو گونه تاثیر برنسل می‌گذارد: یکی تاثیر وراثتی و آن دیگری تاثیری محیطی در جنبه وراثت باید گفت فساد جسمی و روانی معتادان ،مخصوصاً معتادات به مواد مخدر
و الکل از راه وراثت به فرزندان منتقل می شود و زمینه را برای گرفتاری آن ها فراهم می‌کند. بخشی از نقص عضوهای مادرزادی، عقب ماندگی­های ذهنی ناشی از اعتیاد به الکل یا دیگر مواد است. ‌بر اساس یک تحقیق
در غرب، ‌به این نتیجه رسیده ­اند که فرزندان الکلیک غالباً از لحاظ بدنی ضعیف، علیل، گرفتار عوارض ناشی
از اختلال در غده تیروئید، انحراف در ستون فقرات، کرولال، گرفتار بلاهت، مالیخولیا، عدم رشد روانی، حتی دیوانگی و… می‌باشد. از لحاظ محیطی تکلیف روشن است . چه محیط رحم برای مادران معتاد و چه محیط خارج رحم برای پدر یا مادر. می‌دانیم کودک در محیط رنگ می‌گیرد و در آنجا ساخته و پرداخته می شود. سوء رفتار، بدآموزی­ها، کج روی­های آموخته از محیط در آنان کاملاً بچشم می‌خورد. فرزندان افراد معتاد آنچنانند که گویی در برابر بیماری­ها تاب مقاومت ندارند و در شرایط مساوی زودتر از دیگران بیمار می‌شوند. اینان در تمام مدت زندگی مخصوصاً در دوران قبل از بلوغ در معرض حملات بیماری ها هستند و غالباً ضعیف و برخی از آنان (فرزندان الکلیک) گرفتار تشنجند.

۳ـ عدم پذیرش مسئولیت: معتاد نه در زندگی خانوادگی و نه در حیات اجتماعی، پذیرای مسئولیت
و تعهدی نیست او نمی­تواند مسئولیت اداره همسر و تربیت فرزندان را بپذیرد و یا در رابطه باتامین اقتصادی آن ها،تعهدی را در خود احساس کند و این امر خود یکی از عوامل ویرانی خانواده و سقوط فرزندان است. معتاد پس از مدتی دیوانه می شود. رفتار اجتماعی او جنبه ضد اجتماعی دارد و منافی با اخلاق است . مرتکب انحراف و لغزش می­ شود وبرای خود احساس شرمی قائل نیست. ‌از دیگران سرزنش می­ شود، خجالت
نمی کشد، حتی ممکن است درحضور جمع شلاق بخورد و بی آبرو شود ولی از آن شرمسار نیست و در چنین صورتی چه احساس مسئولیتی برای اوست؟

وجود پسیکوز یا جنون ناشی از الکل، دامنگیر چنین افراد است. حیات عقلانی شان پس از مدتی، آنچنان به خطر می افتد که حسن وقبح برای شان مطرح نیست، حتی قادر نیستند که خود را جمع و جور کنند. مسئولیت روزمره را نمی­پذیرند و اگر کسی برای حل مشکلاتشان اقدام نکند، خود در این زمینه گامی برنمی دارند. ^[۱۱۸]

۴ـ تاثیر برتربیت: فرزندان افراد معتاد امکان تربیت ورشد ندارند مگر به میزانی که توسط مادر یا پدر غیرمعتاد درباره­شان اعمال شود و یا به اندازه ای که خود، مدیر خود شوند و بتوانند اوضاع خویش
را سروسامان دهند. اعتیاد کی به آنان اجازه وفرصت می‌دهد که امکانات تربیتی را در اختیار فرزندان قرار دهند و یا گامی را در راه پرورش آن ها بردارند. اصولاً کسی می‌تواند در راه سازندگی نسلی گام بردارد که خود ساخته و نسبتاً پروده باشد. آنکس که گرفتار انحطاط و تنزل اخلاقی بدان حد است که همه چیز را فدای اعتیاد می‌کند چه توقع و انتظاری می‌توانیم از او داشته باشیم ؟ و تازه اگر بنا شود که آنان در امر تربیت فرزندان گام بردارند، چه تربیتی را می‌توانند به آنان بدهند؟ و با چه شیوه ای می‌توانند به پیش روند؟ به فرزندان خود چه بگویند؟ یا آنان می‌توانند به فرزندان خودبگویند که شریف و پاکدامن باشید؟ می‌توانند به آن ها بگویند تن به آلودگی­ها و اعتیاد ندهند؟ اگر هم بگویند آیا واقعاً در کودک اثر خواهد کرد؟ آیا کودک نخواهد پرسید که اگر چنین رفتارهایی انحراف آلود است، پس چرا خود بدان تن داده­ای؟

۵ـ سستی پیوند عاطفی با فرزند: معتاد لااقل به ۲علت در رابطه عاطفی با فرزند دچار سستی است.
یکی بخاطر نفس اعتیاد که حالت بی ­تفاوتی به افراد می‌دهد و به اصطلاح روان شناسان، آن ها را گرفتار حالت پسیکوپاتی می‌کند و این امر درباره آن ها که به مواد مخدر چون هروئین گرفتارند بیشتر صادق است و دیگر بدان خاطر که سرگرمی و اشغال به مواد مخدر یا الکل، حالت نشئه ای به آن ها می‌دهد که خود را ازداشتن رابطه عاطفی با فرزندان بی­نیاز می‌کند. رابطه محبتی با فرزند و همسر، آنچنان سست است که حتی اگر برای او خبر آورند که فرزند او در حال مرگ است نگران نمی شود و یا اگر خبردار شود که همسرش دچار آلودگی شده، حس غیرتش نمی جنبد. به همین ترتیب پیوند ازدواج سست می شود، خوی مهرورزی جای خود
را به خشونت می­دهد، قلب همسر و فرزندان را می شکند و از این بابت خود را درخور سرزنش نمی داند
و این امری است که در رابطه با معتادان سابقه دار، بیشتر به چشم می­خورد.

در آب‌ها و خشکی‌های جهان سه سیستم حیاتی از نظر تنوع زیستی از بیشترین تنوع جانوری و گیاه برخوردارند. این سه اکوسیستم عبارت‌اند از جزایر مرجانی، جنگل‌های حرا و جنگل‌های بارانی. در جزیره قشم و آب‌های پیرامونی آن دو اکوسیستم‌های اول و دوم حضور دارند گونه‌های شناسایی شده پستانداران قشم عبارت‌اند از ۴ گونه خفاش که یک نوع آن خفاش میوه‌خوار است، خفاش میوه‌خوار بزرگ‌ترین خفاش کشور بوده و بیشتر از قشم گزارش شده‌است.

جونده۴ گونه، یک نوع خارپشت، یک گونه خرگوش، یک گونه روباه و دو نوع نمسی و یک نوع جبیر یا غزال ایرانی نیز در قشم شناسایی شده‌است.

خزندگان شناسایی شده قشم نیز بسیار متنوع هستند. سه نوع مار و ۱۷ گونه مارمولک و یک نوع دوزیست در قشم شناخته شده‌اند.

مهره‌داران قشم: پرندگان از بیشترین تنوع برخوردارند. فهرست پرندگان شناسایی شده قشم تا سال گذشته ۹۸ گونه بود اما با شناسایی ۷۵ گونه پرنده دیگر، این فهرست در حال حاضر به ۱۷۳ نوع رسیده‌است. برخی از این پرندگان از جمله پرندگان نادر کشورمان هستند که شاهین کبود و حواصیل سبز از آن جمله‌اند. معدود آهوان باقی‌مانده قشم به دشت‌های بسیار زیبای فراز کوه‌ها پناه برده‌اند و آخرین روزهای پرخطر زندگی خود را در آنجام می‌گذرانند. نسل آهو در جزیره قشم به شدت در خطر انقراض است. از این جانواران بسیار زیبا و باارزش که در صورت حضور در جزیره، زیبایی ‌خیره کننده‌ای به طبیعت آن می‌بخشد طی سال‌های گذشته هیچ گونه حفاظتی به عمل نیامده و با این ثروت‌های باارزش جزیره برخورد مناسبی صورت نگرفته‌است.

۳-۸-۱ دوزیستان و خزندگان جزیره قشم:

با توجه به موقعیت جغرافیای جزیره قشم در خلیج فارس و به دلیل تنوع نواحی اکولوژیک آن و همچنین به دلیل وجود زیستگاه‌های متنوع نظیر: محیط تالابی جنگل حرا، پهنه‌های گلی، تپه ماهورهای متنوع، مناطق بیابانی، شنزارها، سواحل شنی، مناطق صخره‌ای، مزارع و باغ‌های کشاورزی و چمنزارهای فصلی – مطالعه مقدماتی اکولوژیک توزیع و پراکنش دوزیستان و خزندگان جزیره صورت پذیرفت.

۳-۸-۲ پرندگان قشم

بارزترین پدیده طبیعی قشم گوناگونی پرندگان آن است. از میلیون‌ها سال پیش ‌به این سو حدود چهارمیلیون پرنده مهاجر به طور منظم در فصل‌های مختلف سال، به خلیج فارس همانند یک زیستگاه ویژه، پناه می‌آورند. به طور کلی، در گشت و گذاری چند روزه در جزیره قشم به آسانی می‌توان تا ۱۰۰ گونه از پرندگان آن را مشاهده کرد. برخی از پرندگان جزیره قشم عبارت‌اند از: پلیکان پا خاکستری، باکلان، حواصیل خاکستری، اگرت کوچک، اگرت ساحلی، اگرت سفید، حواصیل شب، حواصیل هندی، کفچه نوک، فلامینگو ، عقاب ماهیگیر(جزیره قشم)، کرکس، جیرفتی، هوبره، سلیم خرچنگ‌خوار، صدف‌خوار، دیدومک، تله نوک پهن، کاکایی سر سیاه، کاکایی پشت سیاه، پرستو دریایی دودی، پرستو دریایی کاکلی کوچک، پرستو دریایی معمولی، پرستو دریایی کاکلی، سبز قبای هندی، زنبور خانگی کوچک، دم جنبانک ابلق، دم جنبانک کله زرد، میوه‌خور، بلبل خرما، سنگ چشم کله سرخ، سوسک چیفچاف، سوسک جنبان، سوک سرسیاه، طرقه بنفش، طرقه کوهی، چکچک بیابانی، شهدخور، زرد پر مزرعه، سهره خاکی .

۳-۹ منابع آبی

در جزیره قشم هیچ نوع دریاچه طبیعى، مانداب و رودخانه دائمى وجود ندارد و آبراهه‌ها هم، که عمدتاًً به طور نسبى کوتاه است، در زمان بارندگى است که سیلاب‌ها را از بستر خود عبور مى‌دهد. اندکى از این آب‌هاى سطحى علاوه بر تبخیر و در مواردى که زمین‌هاى قابل نفوذ در مسیر باشد (مثل دشت توریان و یا سایر محدوده‌هاى داراى رسوبات ماسه‌اى و یا رسوبات مربوط به تراس‌هاى دریایى که تا اندازه‌اى قابل نفوذ هستند) جذب تغذیه‌ سفره‌هاى آب زیرزمینى مى‌شود و بقیه به دریا مى‌رسد. بخشى از این سیلاب‌ها، با احداث سدها و بندهاى تاریخى، قدیمى و جدید مهار مى‌شود و از ذخایر آب مربوطه که تا اندازه‌اى هم با توجه به رسوبات مخزون و حوضه آبریز آن مربوط لب شور است، استفاده مى‌شود.

در جزیره قشم علاوه بر کنترل استفاده از آب‌هاى سطحى به وسیله سدها و یا آب‌بندها ـ که بعضاً نیز قدمت تاریخى دارند ـ از سیلاب‌ها هم به روش سنتى با هدایت در برکه‌هاى سرپوشیده (آب‌انبارها) که آب باران را براى دوره‌هاى کوتاه‌مدت در خود نگهدارى مى‌کنند به طور گسترده استفاده مى‌شود و ضمناً در سال‌هاى اخیر از آب دریا به وسیله آب شیرین‌کن‌ها استفاده به عمل مى‌آید.

۳-۱۰ چشمه های جزیره قشم

چشمه‌هاى جزیره قشم، که به طور پراکنده در جاى جاى جزیره وجود دارند، فاقد آب شیرین بوده و عمدتاًً شور هستند. برخى از این چشمه‌هاى عبارتند از:

ـ چشمه کارگه: چشمه معدنى سولفوره و شور کارگه در میانه و هسته مرکزى ساختار تاقدیسى مجاور بندر ماهیگیرى سلخ (میدان گاز طبیعى سلخ، معروف به برهوت) واقع شده است. آب این چشمه (چند لیتر در ثاینه) پس از نهشته شدن بخشى از مواد معدنى سیاهرنگ همراه در محل تظاهر، موجب تغذیه بیشتر آب شور در آبرهه موجود این محل بوده و در اطراف و بستر آبراهه اخیر نیز رسوبات فراوان نمک گذاشته مى‌شود. منشاء بخشى از مواد یا رسوبات ثانوى و نمک در این آبراهه مى‌تواند مربوط به سازند گچساران باشد که توسط آب چشمه معدنى کارگه در مسیر مهاجرت به بالا انتقال داده مى‌شود.

آب چشمه کارگه نسبتاً گرم است (درجه حرارت حدود ۳۰ درجه سانتى‌گراد)، این چشمه از انواع چشمه‌هاى آرتزین (جوشان) است و در واقع به دلیل اختلاف سطح اساس در منبع آب زیرزمینى و سنگ بستر آن، به سمت بالا فوران دارد. به دلیل رگه‌هاى سولفور در لایه‌هاى مارنى و سیلتى که بر روى لایه‌هاى آهکى قرار گرفته‌اند، آب چشمه کارگه در حین صعود داراى ترکیبات سولفور مى‌شود. این چشمه گاز نیز تولید مى‌کند که موجب انتشار بوى ناخوشایند آب چشمه در فضا مى‌شود. به دلیل وجود مواد معدنى و دماى مناسب آن، آب این چشمه مى‌تواند خواص درمانى ـ از جمله درمان بیمارى‌هاى پوستى و آرامش‌بخش اعصاب ـ داشته باشد که این نکته دلیل خوبى براى ساماندهى منطقه موردنظر و ایجاد امکانات براى استفاده مردم از آن است، گرچه مردم بومى از زمان‌هاى قبل براى مداوا و معالجه امراض پوستى خود از آب و گل و لاى پیرامون چشمه استفاده کرده‌اند و مى‌کنند.

ـ چشمه گورى: رسوبات واحد گورى داراى ضخامت حدود یکصدمتر، پوشاننده نهشته‌هاى انیدریت و نمک‌هاى مربوط به سازند گچساران است که با توجه به دانسته‌ها، ستبراى حدود ۱۴۰۰ متر دارد.

در محدوده چشمه معدنى گورى و این ساختار زمین‌شناسى، وجود متان و سولفات‌ها مى‌تواند زمینه تشکیل را فراهم سازد و بدین‌ترتیب امید حضور کانى‌سازى‌هاى سولفورى وجود داشته باشد. آب این چشمه معدنى شور و اندکى گرم (داراى حرارت ۳۰ درجه سانتى‌گراد) است و با توجه به املاح و ترکیب مواد حاوى، از نظر سیاحتى و کاربرد پزشکى مى‌تواند قابل استفاده باشد.

ـ چشمه‌هاى دامنه کوه نمکدان:پهنه‌هاى پوشیده از رسوب نمک در کوه نمکدان داراى توده‌هاى بسیار بزرگ و گسترده نمک با کمیت بالا با کیفیت و خلوص نسبتاً مناسب است و از نظر اقتصادى در تأمین نمک خوراکى، نمک طبى و حتى تأمین بخشى از مشتقات موردنیاز در ترکیباتى از پتروشیمى اهمیت دارد.